SAPL
Stymulacja audio-psycho-lingwistyczna
Metoda Tomatisa
Od 2006 roku w niektórych szkołach specjalnych i integracyjnych oraz w oddziałach integracyjnych szkół ogólnodostępnych w Polsce istnieje możliwość prowadzenia treningu uwagi słuchowej metodą Tomatisa. Szkoły te objęte zostały projektem współfinansowanym ze środków Unii Europejskiej w ramach Europejskiego Funduszu Społecznego. Projekt zakładał wyposażenie szkół w sprzęt oraz przeszkolenie osób do prowadzenia terapii.
Metoda Tomatisa jest metodą treningu słuchowego przeprowadzanego za pomocą urządzenia zwanego elektronicznym uchem. Składają się na nią sesje słuchania materiału dźwiękowego oraz pracy z głosem poprzedzone testami, które pozwalają dopasować program sesji do indywidualnych potrzeb. Terapia metodą Tomatisa ma zastosowanie u osób, u których stwierdza się zaburzenia uwagi słuchowej.
Metoda ta ma szerokie zastosowanie na całym świecie, również w Polsce, gdzie od kilku lat prowadzona jest m.in. w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu (bezpłatnie) oraz nielicznych jeszcze prywatnych centrach i gabinetach.
Historia powstania metody
Metodę kształcenia uwagi słuchowej wynalazł ponad 50 lat temu francuski otolaryngolog, neurolog i foniatra prof. Alfred Tomatis. Na podstawie wyników wieloletnich badań nad związkami pomiędzy słuchem, głosem a mową i językiem opracował sposób na usprawnienie aktywnego słuchania. Stworzona przez niego terapia polega na słuchaniu, przez określony czas, odpowiednio przygotowanego materiału dźwiękowego poprzez specjalne słuchawki, w których dźwięki podawane są zarówno drogą powietrzną jak i kostną.
Bazowym urządzeniem, które modyfikuje i „ustawia” odpowiednie parametry dźwięku jest „elektroniczne ucho”. Pierwsze powstało w 1957. Dzięki niemu specjalnie dobrane i odpowiednio „opracowywane” dźwięki ćwiczą mechanizmy akomodacyjne ucha środkowego, czym „poprawiają” ucho tak, aby pracowało w możliwie jak najlepszy sposób. Prowadzone w ten sposób ćwiczenia stymulują nie tylko ucho, ale również centralny system nerwowy. Stymulacja odbywa się poprzez dźwięki o określonej, zróżnicowanej częstotliwości. Wykorzystywane są tu głównie dźwięki o wysokich częstotliwościach, które pobudzają korę mózgową, stanowiącą centrum procesów myślenia i działania.
Przeznaczenie metody
Terapię stosuje się u osób, u których zarówno w wyniku obserwacji jak i badań zauważyć można zaburzenia uwagi słuchowej. Objawy mogące sugerować istnienie tego typu problemów to m.in.:
- zaburzenia koncentracji uwagi,
- nadwrażliwość na dźwięki,
- błędna interpretacja pytań,
- mylenie podobnie brzmiących słów i głosek,
- konieczność powtarzania poleceń,
- monotonny głos,
- ubogie słownictwo,
- trudności z czytaniem i pisaniem,
- słaba koordynacja ruchowa i słaba kontrola ciała,
- niewyraźne pismo,
- mylenie strony prawej z lewą,
- zbytnia męczliwość,
- nadmierna aktywność,
- nadwrażliwość emocjonalna,
- brak wiary w siebie i tendencje depresyjne,
- nieśmiałość czy drażliwość.
Terapia realizowana w szkołach przeznaczona jest głównie dla dzieci i młodzieży z problemami edukacyjnymi, problemami w zachowaniu oraz zaburzeniami komunikacji językowej. Z uwagi na szczególnie korzystny wpływ polecana jest również dla dzieci z autyzmem, ADHD, zespołem Downa i wieloma innymi zespołami chorobowymi. Dzięki polepszeniu funkcji słuchowej następuje bowiem u dzieci poprawa wielu procesów myślowych, kontroli emocji i zachowania. Ponadto zauważalne są zmiany w obszarze wegetatywnym (np. lepszy sen, mniejsze napięcia mięśniowe, bardziej wyprostowana sylwetka).
Podstawowe założenia terapii
Alfred Tomatis opracował swoją terapię w oparciu o kilka podstawowych założeń. Przede wszystkim wyróżnił trzy podstawowe funkcje ucha tj: równowagi, słuchania i słyszenia, oraz według niego najważniejszą, energetyzującą funkcję ucha. Uznał również, że na proces odbioru i percepcji dźwięków ogromny wpływ ma tzw. lateralizacja słuchowa.
1. Funkcja równowagi
Ucho jest „instrumentem” odpowiedzialnym za równowagę i wyprostowaną postawę ciała.
2. Funkcja słuchania i słyszenia
Słyszenie jest procesem biernym (odbiór dźwięku) i zależy od stanu obwodowej części narządu słuchu.
Słuchanie (uwaga słuchowa) jest procesem aktywnym. Jest to w uproszczeniu umiejętność świadomego odbierania bodźców dźwiękowych, wydobywania sygnałów istotnych i odrzucania nieistotnych oraz czerpania z nich informacji o otaczającym świecie. Słuchanie jest umiejętnością, która kształtuje się przez całe życie człowieka i może podlegać treningowi. Jest wyrazem chęci komunikowania się z otoczeniem, otwarciem się na świat zewnętrzny. Zaburzenia w procesie słuchania powodują daleko idące konsekwencje, wynikające z faktu, że dotknięte nimi dziecko postrzega świat w sposób zniekształcony.
3. Funkcja energetyzująca
Tomatis uważał, że dźwięk spełnia nie tylko funkcję informacyjną, lecz również stanowi „energetyczny pokarm” dla mózgu. Według niego układ słuchowy jest najważniejszym dostarczycielem energii do mózgu i powoduje większą stymulację kory mózgowej niż którykolwiek z pozostałych zmysłów. Zaburzenia zarówno słuchu, jak i uwagi słuchowej, mogą prowadzić do obniżenia stymulacji mózgu i zmniejszenia efektywności przetwarzania bodźców.
Zdynamizowanie kory mózgowej poprzez dźwięki powoduje następujące efekty:
-
podwyższa się motywacja do nauki i pracy w zakresie codziennych obowiązków,
-
następuje szybsze uczenie się i trwalsze zapamiętywanie,
-
objawy zmęczenia odczuwa się znacznie później,
-
człowiek czuje się przepełniony energią, często po pierwszych seansach nawet nadmiernie aktywny,
-
poprawia się zdolność uwagi i koncentracji,
-
skuteczniej można kontrolować emocje,
-
następuje lepsza umiejętność relaksowania się, odbudowy sił witalnych,
-
zmniejsza się potrzeba snu.
U dzieci w wieku szkolnym dodatkowo widoczne są efekty w postaci zmniejszenia liczby popełnianych błędów ortograficznych, lepszej komunikacji, bardziej kształtnego pisma.
Lateralizacja słuchowa
Istnieje różnica pomiędzy prawym a lewym uchem. Człowiek inaczej postrzega dźwięki uchem prawym niż lewym. Wynika to z faktu, że prawa i lewa półkula naszego mózgu zawiadują innymi umiejętnościami. Lewa półkula nazywana jest racjonalną. W niej u zdecydowanej większości osób znajdują się ośrodki mowy. Prawa półkula zwana jest emocjonalną i niewerbalną. Odpowiada za całościowe ujmowanie pojęć, wyobraźnię przestrzenną, percepcję muzyki oraz procesy emocjonalne. Mechanizm mózgowy funkcjonuje prawidłowo wtedy, gdy do funkcji kontrolnej w każdym czasie zdolne jest ucho prawe.
Według twórcy metody prawidłową, fizjologiczną lateralizacją jest lateralizacja prawouszna. O ile osoby prawouszne odbierają przede wszystkim treść wypowiedzi (co jest korzystne podczas komunikowania się), to osoba lewouszna w pierwszej chwili zupełnie nieświadomie zwraca uwagę na zabarwienie emocjonalne wypowiedzi. Tomatis uważał, że ten emocjonalny filtr może wpływać niekorzystnie na jakość komunikacji. Powszechnie znane jest zjawisko wpływu (najczęściej negatywnego) emocji na jakość głosu i mowy (np. nasilenie jąkania lub zaburzenia głosu w stresującej sytuacji).
Diagnostyka w metodzie Tomatisa
Przed ustaleniem programu terapii przeprowadza się diagnozę, która obejmuje:
-
wywiad z pacjentem lub w przypadku dziecka z jego rodzicami,
-
test uwagi słuchowej i lateralizacji słuchowej:
badanie uwagi słuchowej zewnętrznej (drogą powietrzną),
badanie uwagi słuchowej wewnętrznej (drogą kostną),
badanie umiejętności lokalizacji dźwięku (drogą kostną),
badanie umiejętności dyskryminacji wysokości dźwięku (tzw. selekcji dźwięku),
-
w razie potrzeby testy dodatkowe.
W zależności od wyników badań stosuje się określone programy terapii. Jeden program terapii z zastosowaniem „ucha elektronicznego” trwa 20 godzin zegarowych (w szkołach). Czas ten rozłożony jest na 10 dni po 2 godz. zegarowe. Osobie poddanej terapii zaleca się udział co najmniej w 3 cyklach.
Niektóre uwarunkowania terapii
Zasadniczo w szkołach nie poddaje się terapii dzieci chorych na padaczkę, z niezdiagnozowanymi bólami głowy, mocno depresyjnych oraz poddanych intensywnej farmakologii. W trakcie udziału w sesjach słuchania uczniowie nie mogą ze sobą rozmawiać, spożywać posiłków i napoi. Niewskazane jest również czytanie (z wyjątkiem zaplanowanej pracy z mikrofonem), pisanie i wykonywanie bardziej skomplikowanych operacji myślowych (np. liczenie). Poza tym dozwolona jest praktycznie wszelka aktywność ruchowa i różnorodne formy organizacji czasu – zabawy manualne, rysowanie, malowanie, wyklejanie, układanie puzzli, lego, spanie itp.
Informacje zostały opracowane na podstawie materiałów szkoleniowych uzyskanych w trakcie szkolenia w Instytucie Fizjologii i Patologii Słuchu w Warszawie roku szkolnym 2005/2006.
